A las bezes lemos la stória de cumo ua palabra se spalhou por ciertos sítios i de cumo passou duns pa ls outros i tenemos algue deficuldade an acraditar, tan stranho ye l camino por adonde andubo. Esso mesmo se puode pensar de l modo cumo chegou al mirandés la palabra andibas.
Lhembra-se-me mui bien la purmeira beç que bi andibas, que son a modo uas alfaces scarolas, mais brancas i mais tienras, que se puoden comer an salada até ne l eimbierno. Fui ne l berano de 1965 ou 1966, la purmeira beç que miu pai bieno de bacanças de Fráncia, para adonde habie ido an 1963. Antre outras cousas, traie essas cousicas cumo curjidade, que acá nun las habie nin sabiemos l que éran ou que nome le dában. Todos an casa le preguntemos l que era aqueilho i miu pai dixo que éran andibas, que éran mui buonas an selada i durában mais tiempo que las alfaces. Quando miu pai bieno de beç de la Fráncia trouxo cun el semiente de andibas i el mesmo las ten colhido acá. Quando hai dies le preguntei dixo-me que solo nessa altura coinciu las andibas, anque yá houbira stado na Fráncia na 1946-1947. I até me cuntou de cumo las coinciu:
- Habie un eitaliano que trabalha cumigo que un die me dixo: ‘Tengo uas andibas ne l huorto que stan ne l punto. Son mui tiernas i nin son amargosas nin nada’. You fiç-me zantendido i dixe-le que me traira trés ou quatro. I fui assi que you ampecei a coincer las andibas, ua selada de que siempre gustei muito.
Solo par’ende uns binte anhos apuis tornei a ber essas andibas an Lisboua, nun supermercado, i dezie alhá que habien benido de la Bélgica. Debe de ser cousa de la Fráncia i de la Bélgica, pensei acá cumigo, que porqui nun hai desso i, se las hai, haberan tenido ourige nesses países. I nun tornei a pensar nin nas andibas nin na palabra que las nomeaba.
Eiqui hai uns dous anhos atrasados, pensando an palabras mirandesas que habien benido de l francés, la palabra andibas fui ua de la purmeiras que me bieno a la cabeça. Cumo siempre fago pus-me a saber deilha puls dicionairos, cousa que nunca habie feito, i quedei spantado quando bi que eilha me aparecie por todo l lhado: endibia an castelhano i sturiano, endiva ou endívia an pertués, endívia ne l catalan, endivia ne l oucitano, endive ne l francés, indìvia ne l eitaliano. I subretodo ne l castelhano i ne l pertués la palabra yá stá decumentada zde hai muito tiempo, pus yá era coincida ne ls seclos XVI i XVII, çcutindo-se muito se ben de l lhatin ou de la lhéngua eigícia.
Se ye assi, anton parece que la palabra yá poderie haber andado por acá i talbeç se tenga squecido. Mas falei cun bárias pessonas i todas fazien aqueilha lhigaçon cula Fráncia. La berdade ye que l que nun eisiste nun percisa de tener ua palabra, que las palabras ándan siempre agarradas a las cousas que noméian: cousa que eisista ten quaijeque siempre ua palabra para eilha; cousa que nun se conheça nun hai percison de palabra pa la nomear. Assi, nun eisistindo las andibas na Tierra de Miranda, la palabra solo puodo haber benido de l francés, traída puls eimigrantes ne ls anhos sessenta de l seclo XX.
Çque se conhécen las andibas aparecírun algues spressones que las tóman cumo refréncia. Assi, quando ua alface, percilpamente la scarola, ye mui branca i tienra diç-se ‘parece andibas’. Tamien esta parte amostra cumo las palabras ousadas cumo termo de acumparaçon puoden tener a ber cun cousas que se conhécen hai menos tiempo al punto de nun haber tradiçon de las ousar.
L mais anteressante ye que Corominas mos diç que talbeç las formas francesa i oucitana hában benido de la Península Eibérica. Mas l mirandés fui a saber de la palabra tan loinje quando la tenie eiqui bien acerca. Esso amostra que nin siempre l que stá mais acerca stá mais a la mano, subretodo quando se trata de palabras. Tamien pa las palabras l camino mais cúrtio nin siempre ye l que parece mais acerca.
Acabei agora de benir de l supermercado i merquei dues andibas. Mirei cumo staba screbida la palabra i staba ‘endives’, assi mesmo a la francesa. Cumo ye stranho este mundo de las palabras i de las relaçones de las pessonas cun eilhas!
19 de Nobembre de 2005
Amadeu Ferreira
amadeuf@gmail.com