An to las lhénguas hai palabras que solo s’anténden quando coincemos bien ls modos de la lhéngua i que, por esso, solo nua cierta lhéngua se poderan formar. Ye l caso de la palabra eidimiento. Oubi-la hai uns trés ou quatro anhos i deixo eiqui la situaçon an que l’oubi.
Tie Marie, que bai yá an uitenta i dous anhos, staba mui bien a la fala cun ua bezina. Era ua tarde marralheira d’agosto i até a la selombra un s’alfaba. Nesto, tie Marie calhou-se, sentou-se ne l puial, cerrou ls uolhos, botou la mano a la tiesta anquanto s’ancostaba a la parede.
- Ai bala-me Dius, que le dou ua cousa mala! Bai-le nistante a saber dun copo d’auga.
Mal you habie chegado cul copo d’auga, tie Marie ampeçou a abrir ls uolhos.
- Que te passou mulhier?, bebe, bebe ua auguita que te faç bien. Mira que outra cum’esta!, a qualquiera hora stan a passar.
Tie Marie buiu l copo d’auga i dixo cumo se nun se houbira passado nada:
- Nun fui nada, yá passou. Esto fui un eidimiento malo que me dou. Há-de haber sido de star an ayunas, que inda hoije nun zanfertei ls dientes. Mas s’a mi nun me dá la gana de comer, que quedo lhougo oupada, chena cumo un boto! Apuis todo se me buolbe an fraqueza!
- Bá, bou-me para casa i buona perda que nun seia nada.
You quedei a pensar na palabra eidimiento. Antendi bien l que querie dezir, mas nun staba tan cierto de cumo se formaba. I quando le preguntei a tie Marie, lhougo bieno la repuosta cumo you pensaba que habie de ser:
- Pus un eidimiento ye de un star ido, star fraco, assi a modo murcho.
Bien me parecie que era ua palabra formada de l berbo ir, an que un de ls sentidos ye star cun fraqueza, quedar murcho, zbalido, quaijeque a çfalhecer, subretodo cula fame. Mas tamien cula sede, dende que se diga ‘la huorta stá mui ida’, quando faç muita calor i nun fui regada hai algun tiempo. Querendo traduzir la palabra eidimiento para pertués talbeç l mais acerca seia ‘desfalecimento, tontura’. Ye un stado físico que queda a mei camino antre l star listo i l quedar-se, l zmeiar.
Bien antressante há de ser la stória desta palabra, pus neilha mesma mos dá a antender para adonde ua pessona bai, que neste caso ye siempre «desta para pior». Poderiemos agarrar la cousa por bários lhados, cumo tal, l de que la palabra trai cun eilha l’eideia de que la mudança ye mala, sendo melhor mantener las cousas cumo stan, que este ye l sou ser, la sue eisséncia: la çfréncia antre ‘ser i star’ i ‘ir, mudar’. Yá uns siete cientos d’anhos antes de Cristo habie uns filósofos griegos que çcutien este mesmo porblema, se l’eisséncia de las cousas stá ne l ser ou na mudança. Cumo ye bien de ber, cada un tenie la sue eideia. Seia cumo fur, al berbo «ir» stá lhigada ua eideia de perda, de falta, de pribaçon. Mas ne l caso de la nuossa palabra, la cousa ye mais antressante porque l berbo «ir» se diç de la própia pessona, quier dezir, la pessona bai-se deilha mesma, sal deilha mesma quando le dá un eidimiento, cumo se quedara sin eilha ou parte deilha mesma. Assi mesmo: ua pessona que sal para fuora deilha mesma, que queda sin eilha mesma, ye ua pessona a que le dou un eidimiento. Anton, cumo l cuorpo nun puode salir del mesmo, l que sal solo puode ser l sprito, esse algo adonde assenta la bida, la fuorça de l bibir.
Por todo l que acabei de dezir, cuido que la nuossa palabra nada tenerá a ber cul galhego ‘eido’ que quier dezir, antre outras cousas ‘terreno acerca de casa, pátio, tierra de faceira’.
Tal i qual cumo outras, la palabra eidimiento lhieba-mos pa la falta de algo que ye eissencial, talbeç benindo de tiempos malos an que l quemido era mui scasso. Dende que se dezira de ciertos males, que nun passában de fraqueza i que remédio pa l mais desses males era comer. La fraqueza era mui mala, pus ua pessona fraca nun tenie fuorças para nada nin para le cerrar la puorta als spritos malos. Las pessonas sabien bien de l que falában quando dezien de ls males que outras tenien: ‘Aqueilho ye todo fraqueza que le tomou cuonta de l cuorpo’. Mas cuido que la palabra se puode ousar noutras situaçones que nada téngan a ber cun fraqueza por bias de l quemido, mas por outras rezones.
13 de Nobembre de 2005
Amadeu Ferreira
amadeuf@gmail.com